Interview Manu Keirse – door Evelien van der Waa

Manu Keirse, Prof. Dr. Em. Klinische psychologie en doctor in de geneeskunde. Hij is de specialist in Belgie en Nederland als het gaat over rouwverwerking en de laatste levensfase. Hij heeft vele boeken geschreven voor artsen, andere zorg professionals en het grote publiek. Zijn boeken zijn in vele talen vertaald. Het laatste boek van zijn hand is “helpen bij verlies en verdriet, Een gids voor het gezin en de hulpverlener” uit 2017. 

U heeft veel van uw werkzame leven gewijd aan het onderwerp rouw en rouwverwerking, maar hoe is dat zo gekomen? Was daar een bepaalde aanleiding voor?

Eigenlijk heb ik aan de reden, waarom ik mij met dit onderwerp ben gaan bezig houden, een heel boek aan gewijd “ Wat het leven leert”. Van jongs af aan was ik getriggerd door verdriet. Ik zag ook dat veel mensen daar voor weglopen, in plaats dat ze mensen met verdriet helpen. Waarom is dat? Iets waar je als mens niets over weet maakt angstig. De meeste mensen zijn niet opgeleid om met verdriet om te gaan. Ik geef al 50 jaar lezingen aan mijn staf over verdriet en verlies en hoe daar mee om te gaan bij patienten. Ik heb ook veel boeken geschreven voor artsen, hulpverleners en het grote publiek. Heel belangrijk is dat je in een taal schrijft die een verbinding maakt tussen de arts/academicus en het publiek. Dat ze elkaars taal spreken.

U houdt zich al langere tijd bezig met dit onderwerp, heeft u in de loop van de tijd gemerkt dat er tegenwoordig anders tegen rouw wordt aangekeken en heeft u misschien verschillen gezien tussen Nederland en Belgie in hoe mensen met rouw omgaan?

Er zijn zeker dingen anders. De vorige generatie heeft twee wereldoorlogen meegemaakt. Daardoor kwamen zij veel vaker in aanraking met rouw en verdriet. Het adagio was toen: “ tanden op elkaar, schouders recht en er tegen aan”. Mensen leefden toen ook vaak nog met meerdere generaties in een huis: grootouders, ouders en kinderen. Het was toen nog gewoon dat de grootouders stierven in de woonkamer. Tegenwoordig leven de drie generaties niet meer in een huis. Sterven is verdwenen uit het leven van mensen en daardoor wordt er nu anders mee omgegaan. In 1969 toen president Kennedy in Amerika werd doodgeschoten, werd zijn weduw Jacky Kennedy, en statige vrouw,  bewonderd om de manier waarop zij zonder een traan te laten alle rituelen na het overlijden van haar man had doorstaan.  Twintig jaar later toen in Groot Brittanie Lady Diana overleed door een auto-ongeluk was er enorm veel kritiek, vanuit het publiek. Op de koninklijke familie, omdat zij geen traan hadden gelaten tijdens de uitvaart ceremonie van Lady Diana. Dat leidde vervolgens tot de grootste crisis van het Britse koningshuis.

Manu ziet weinig verschil tussen Belgie en Nederland in hoe mensen met rouw en verdriet om gaan.

Wij houden ons als Platform specifiek bezig met rouw na het verlies van een huisdier. Heeft u zelf misschien ook huisdieren en ervaring met het verlies van een huisdier?

Om huisdieren te hebben moet je voldoende tijd hebben om voor ze te zorgen. Ik heb zelf wel twee kinderen en twee pleegkinderen, maar ik heb geen huisdieren. Wel heb ik jaren les gegeven op de opleiding voor diergedrag in Belgie over het onderwerp rouw bij het sterven van een huisdier. Het rouwproces bij het verlies van een huisdier is niet anders dan bij het verlies van een mens. De intensiteit kan wel anders zijn. Rouw is het gedrag van mensen na het verlies van een dierbaar iemand, dit kan zowel een mens als een dier zijn. 

Ik werd laats gebeld door een mevrouw die naar een uitvaartondernemer had gebeld met de vraag om een uitvaart dienst voor haar poes. Deze man had boos de hoorn op de haak gegooid. Deze mevrouw was helemaal verslagen. Ze had in korte tijd haar man en kinderen verloren en dus veel verdriet meegemaakt. Ze had zoveel verdriet dat veel mensen in een boog om haar heen liepen. Behalve de poes, die heeft zij meerdere malen haar verhaal van verdriet kunnen vertellen. Toen de poes dood ging wilde zij de poes ook een waardige uitvaart geven.

 (NB: in Nederland bieden meerdere diercrematoria, dierenuitvaartcentra en dierenbegraafplaatsen de mogelijkheid van een uitvaartdienst na het overlijden van een huisdier. Wij vinden het spijtig om te horen dat deze mevrouw in België hier geen gebruik van heeft kunnen maken. Het is heel belangrijk om het afscheid van een huisdier op een goede manier te kunnen afsluiten.)

Heeft u in de begeleiding van clienten met rouw problematiek ook mensen gezien na het verlies van een huisdier? 

Mensen hebben geen behandeling nodig voor rouw. Maar ik zie wel veel mensen in moeilijke rouwsituaties. Ik heb een hekel aan de term rouwtherapeut. Ik noem mijzelf ook geen rouwtherapeut, terwijl ik wel veel van mijn tijd met dit onderwerp bezig ben. Voor verdriet hoef je geen behandeling, het is geen ziekte. Het is normaal gedrag van gezonde mensen. Er zijn soms wel complexe rouwsituaties waarbij hulp nodig is. Er is een moeder die tijdens een zwangerschapspsychose haar drie kinderen heeft gedood. Zij was op dat moment niet toerekeningsvatbaar, maar zij moet wel verder zonder haar kinderen. Er is een bakker waarbij een van de kinderen in de bakkerij in de kneedtrommel is gevallen en is overleden. Of een studente farmacologie die tijdens haar eindstage is gestikt in de lift van de apotheek. 

Ik heb geen mensen gevolgd na het verlies van een huisdier.

(NB: in Nederland is Nienke Endenburg, GGZ psycholoog, een van de bekendste psychologen die zich heeft toegelegd op de begeleiding van eigenaren die niet meer goed kunnen functioneren na het verlies van een huisdier.)

Kent u misschien wetenschappelijke publicaties , bijvoorbeeld uit Amerika of Groot-Brittanie, over rouw na verlies van een huisdier?

Ik heb wel veel boeken staan over dit onderwerp, maar van mensen die schrijven hoe je om kunt gaan met rouw en verdriet na het verlies van een huisdier. Echt wetenschappelijk onderzoek is daar niet naar gedaan. Het heeft ook vijfenveertig jaar geduurd voor de eerste publicatie is verschenen over het verdriet en de rouw na een het overlijden van een (ongeboren) kind. 

Wij ervaren dat mensen na het verlies van een huisdier veel steun ervaren van andere eigenaren die hetzelfde hebben meegemaakt. Mensen die zelf geen huisdier hebben kunnen de diepe rouw vaak niet goed begrijpen. “ Het was toch maar een dier zeggen zij dan vaak”. Herkent u dit?

Het is heel normaal dat als mensen iets zelf hebben meegemaakt, dus ook het eigen verlies van een huisdier,  weten wat dit met je doet. Waarom kunnen sommige mensen dan van die domme dingen zeggen? Dat is omdat zij er niets van afweten. Als ik morgen minister van onderwijs zou worden in België, dan zou ik voor iedereen vanaf de kleuterschool tot aan de universiteit verplicht stellen dat zij onderwijs krijgen in hoe je met verdriet moet omgaan. Dit schept verbondenheid en saamhorigheid en dat is nodig.

Heeft u nog tips voor professionals hoe om te gaan met mensen in rouw na het verlies van hun huisdier?

Het is heel belangrijk dat iemand voor zichzelf uitmaakt waar hij/zij behoefte aan heeft. Wil iemand er over praten, dan is het goed om in de eigen omgeving te kijken naar mensen waar dat mee kan. Zijn er geen mensen in de eigen omgeving, dan kan het praten met lotgenoten ook prettig zijn. 

Het kan soms ook fijn zijn om mensen in je omgeving wat te laten lezen over rouw en verdriet, zodat zij beter begrijpen wat het met je doet. Er is een echtpaar dat regelmatig aan vrienden en buren een aantal pagina’s uit mijn boek “helpen bij verlies en verdriet” laat lezen zodat ze zien wat fout is gegaan in de omgang met deze mensen met verdriet en hoe ze iets op een andere manier kunnen doen. Mijn boek kan ook nuttig zijn voor diereigenaren en veterinaire professionals. Bij ieder hoofdstuk staan aan het einde tips voor vrienden, omgeving en wat je wel moet doen en beter niet kunt zeggen.